Эң кеңири таралган гельминттер болуп глистов адамдарда. Бул мите организмде адамдын организминде алып келет көптөгөн татаалдашкан, анын ичинде: бузууга ашказан-ичеги трактынын, физикалык зыян ички органдардын, гельминтозов.
Гельминтоз - бул оору эмес, адамдын ичинде жашаган мите курттардан пайда болгон оорулардын тобу. Бардык гельминттер 3 негизги түргө бөлүнөт:
- нематоддор (нематоддор отрядына кирет), көрүнүктүү өкүлдөрү - нематоддор, төө курттар, камчы курттар;
- лента курттар, или лента курттар (бир топ жалпак курттар), лента, бодо курттар менен көрсөтүлөт;
- боор курттары же трематоддор (жалпак курттардын отряды) көрсөтүлөт.
Гельминттер тукумдоо мезгилинде түрдү сактап калуу үчүн кожоюнунан чыгып кеткендиктен, башка векторго же чөйрөгө өткөндө алар да өтүү түрүнө жараша бөлүнөт:
- Механикалык өткөрүп берүү болжолдойт узак аралыкка саякат, мында өнүктүрүү глистов организмде эмес пайда болот. Буларга көбүнчө кадимки чымындардын буттарында алып жүрүүчү муунак буттуулардын көпчүлүгү (шаян сымалдар, арахниддер жана кыркаяқтар) кирет.
- Аралык кожоюн - бул кабыл алуучу организмде өнүгүү этаптарынын бири болгон өзгөчө өткөрүп берүү ыкмасы. Мисалы, өгүз тасма курту үчүн мал алып жүрүүчү (аралык ээси), адам акыркы ташуучу катары кызмат кылат.
Гельминттер жугуу ыкмасы боюнча айырмаланат:
- активдүү (байланыш);
- пассивдүү (тамак-аш).
Контактный глистов жөндөмдүү проникать адамдын организмине аркылуу былжырлуу кабыкчалар жана тери (шистосомалар, анкилостомдор). Тамак-аш азыктары көп кездешет, алар жуулбаган тамактарды жегенден кийин, оорулуу адамдар менен байланышта болгондо же жеке гигиена эрежелерин сактабаганда пайда болот.
Бардыгы болуп дүйнөдө мите курттардын 250дөн ашык түрү бар. Анткени симптомдору болушу глистов адамдарда ээ ар кандай көрүнүштөр, ошондуктан, бир аз шектенүү, керек кайрылууга адиске жана өтүүгө текшерүү.
Курттардын жашоо цикли, алардын көбөйүшү жана өнүгүшү
Гельминттердин өнүгүшүнүн мисалы болуп нематоддордун жашоо циклинин классикалык схемасы болуп саналат. Мите жумурткалары тышкы терс таасирлерге өтө туруктуу жана алты айга чейин топуракта кала алат.
Личинканын өнүгүүсү айлана-чөйрөнүн шарттарына жараша 2 жумадан 2 айга чейин созулат: температура, нымдуулук, кычкылтектин болушу. Жетилген жумуртка ашказанга кирет, анда ашказан ширеси жумуртканын кабыгын дат басып, личинканы бошотот.
Андан кийин нематод ичеги дубалы аркылуу канга кирип, өпкө альвеолаларына киргенге чейин кан тамырлар системасы боюнча кыймылдай баштайт. Нематод личинкасы аэробдук, бул жерде гана активдүү болуп, өнүгүүсүн улантат.
Кан менен азыктанып, узундугу 3-4 ммге чейин өсөт. Нематод инвазиядан 4-5 күн өткөндөн кийин алгачкы жетилгендикке жетип, бронхтарга жыла баштайт.
Анын кыймылы адамда жөтөлдү пайда кылат, анын натыйжасында личинка былжыр менен бирге ооз көңдөйүнө кирип, кайра ичегиге кирет. Бул жерде бир бойго жеткен личинка пайда акыркы этабы ишке ашат.
Бойго жеткен нематоддун жашоо цикли бир жылга жакын созулат, бул мезгилде ал 250 000 жумуртка тууйт. Адамдын ден соолугу, кээде жашоосу түздөн-түз көз каранды болушу глистов организмде жана алардын саны, ошондуктан маанилүү баштоо дарылоону мүмкүн болушунча тезирээк.
Аскаридоз интоксикация менен коштолот, ал эми ичегилердин өтүшүп кетиши татаалдашып, кээ бир учурларда шашылыш хирургиялык кийлигишүүнү талап кылат.
Гельминттердин көбөйүшү гельминттер биогельминттерге жана геогельминттерге бөлүнүүчү 2 жол менен жүрөт. Адатта, мите жумурткалары тышкы чөйрөгө кирет - бул жерде алар жетилген. Андан кийин жумуртка кожоюнга кирип, ал жерде толук өнүгөт (геогельминттер) же личинкага (биогельминттерге) айлануу стадиясынан өтөт.
Биогельминттерде өнүгүү процесси татаалыраак, личинканын пайда болуу стадиясынан бойго жеткен инсанда өнүгүү жана жетилүү стадиялары бөлүнөт. Башкача айтканда, сырткы чөйрөдөн жумуртка адегенде личинка чыккан ортоңку ташыгычка кирет.
Демек, ал бойго жеткен формага жетүү үчүн акыркы кожоюндун денесине кириши керек. Кээде биогельминттер акыркы кожоюнга жеткенге чейин 4 аралыкка чейин өзгөрөт.
Симптомдору
Кантип аныктоого болушу глистов? Полиморфтук симптомдор жана оорунун алгачкы стадияларында оорунун жоктугу диагноз коюуну кыйындатат.
Көбүнчө себептери пайда болушу глистов адамдарда менен байланышкан пайдалануу эскирген же булганган тамак-аш, ал эми мите курттар өздөрү жашашат түздөн-түз тамак сиңирүү трактында, ошондуктан белгилери алардын катышуусунун адам организминде көпчүлүк учурларда тиешелүү ишине. ичегилер:
- суюк заң (туруктуу эмес;
- оору жана шишик;
- аллергиялык тери исиркектер;
- метеоризм;
- жүрөк айлануу;
- ал кусту;
- табиттин жоктугу же ашыкча;
- түнкүсүн - уйкунун бузулушу, ыргытуу, тиш кычыратуу, шилекей агып чыгуу;
- ануста кычышуу;
- заъда былжыр же кандын болушу.
Бул белгилер инфекциядан кийин пайда болуп, кыска убакытка (болжол менен 7 күнгө) созулат. Кайра инвазия болгон учурда 2-3 жумадан кийин кайталанат.
Дарылоо жок болгон учурда же оорунун курч же өнөкөт формасынын пайда болушуна байланыштуу кээ бир симптомдор кетпейт, организмде мите курттардын узак болушунун кесепеттери кошулат:
- Интоксикация инфекция менен дээрлик бир убакта пайда болот, бирок алгачкы этапта ал анча байкалбайт. Адамдын организминде канчалык көп курттар болсо, ошончолук таңкы оорудан баштап кусууга, ичтин оорушуна чейин уулануунун симптомдору күчөйт.
- Өпкөдө тыгындар (инфильтраттар), бронхоспазм, пневмония. Негизги күнөөкөрлөр өпкөнүн альвеолаларында өнүгүп, аларды бузуп, сезгенүүнү пайда кылган мите курттар.
- Жүрөк булчуңдарынын сезгениши (миокардит). Жугуштуу оору, гельминттердин турмуштук активдүүлүгүнүн натыйжасы жана андан кийинки интоксикация.
- Менингоэнцефалит — мээнин жана анын кабыкчаларынын бактериялар жана жөнөкөйлөр пайда кылган коркунучтуу сезгенүүсү.
Ар кандай патогендик микроорганизмдердин өзүнүн көрүнүштөрү жана кесепеттери бар, бирок симптомдордун көпчүлүгү бардык гельминттерге мүнөздүү.
Диагностика
Диагноз лабораторияда коюлат. Бул учурда гана глистов жумуртка болгон учурда жана алардын белгилери кан же заңда болот ишенимдүү диагностикалоо гельминтоз. Бирок, заң боюнча талдоо дайыма эле жетиштүү эмес: мителердин кээ бир түрлөрү анда өзүн көрсөтө бербейт.
Атайын ыкмасы аныктоо үчүн болушу глистов болуп саналат серологиялык кан анализи үчүн антителолор. Гельминтоздун диагностикасы үчүн колдонулат:
- өт изилдөө;
- макроскопия (аскарис жана пинкурттар аныктоо үчүн);
- трихинозду текшерүүдө булчуң тканынын биопсиясы;
- рентген жана УЗИ.
Трихиноз – бул мите оору, мында козгогучтун личинкалары алып жүрүүчүнүн бүткүл денесине жайылып, органдарга жана борбордук нерв системасына чоң зыян келтирет, андан кийин алар булчуң тканына жайгашат.
Мите булчуңдардын адамдын акырындык менен айланасында инфильтраттардын капсуласын түзүшөт жана алардын организмде болушунун симптомдору төмөндөйт, бирок бул убакытка чейин ээсинин ден соолугуна олуттуу зыян келтирилген.
Негизги симптомдордун бири эозинофилия деп эсептесе болот, анда пациенттин канында эозинофилдердин саны кескин көбөйөт. Эозинофилдер - кан айлануу системасында кичинекей бөтөн денелердин болушуна жооп берүүчү ак кан клеткаларынын бир түрү.
Мите курттун личинкаларынын топтолгон жерлеринде териде ички шишик жана тактар тез пайда болот - инфильтрациянын издери. Алар ошондой эле какырыкта жана өпкө суюктугунда калат.
Гельминтоздордун симптомдору кеңири жана башка оорулардын белгилери менен дал келгендиктен, өз алдынча диагноз коюу толук ишенимдүү болушу мүмкүн эмес.
Кээ бир учурлар бар, кийин жеген банан, адамдар заметили кара жиптердин заъд, алар кабыл алды глистов. Дарылоону баштоодон мурун мителердин болушуна жана тиби боюнча бардык анализдерден өтүү зарыл.
Гельминтоздорду дарылоо
Мите ооруларды дарылоодо бир нече жалпы эрежелерди сактоо керек:
- Оорулуу зыгыр буласынан жана ал жайгашкан бөлмөдө кылдат дезинфекциялоо. Минималдуу контакттарды сактаңыз, плиталар бөлүнүшү керек.
- Катуу алкоголсуз диета. Сабиз ширесинин жана кайыңдын көчөттөрүнүн инфузиясын колдонуу сунушталат.
- Жеке гигиена, тез-тез кол жуу жана кир жуу, жайларды тазалоо.
- дарылоонун жүрүшүнө жана анын натыйжалуулугуна мониторинг жүргүзүү.
Заманбап ыкмаларын дарылоону жокко чыгарат колдонуу өзүнчө препарат, анткени бул кепилдик бербейт толук камтууга бардык түрлөрүн гельминттердин. Көбүнчө врач дайындайт баштапкы дары-дармек, ал ослабляет мите.
Дарыгерге кайрылууга мүмкүн болбосо, элдик ыкмалар колдонулат. Жакшы антигельминттик таасир төмөнкүчө чагылдырылат:
- клизма настой сарымсак, кабыл алуу сарымсак натощак;
- настой пижмы натощак күнүнө 4 жолу тамактын алдында;
- тундурмасы полынь на спирти, кабыл алуу 20 мг 3 жолу күнү.
Глистов адамда биздин мезгилде диагностикаланат жана дарылоо кыска мөөнөттө. Эгер ооруну өз убагында баштабасаңыз жана дарылоону өз убагында баштабасаңыз, бул татаалдашуудан жана кайра басып алуудан качууга жардам берет.
Эң чоң коркунуч мите оорулары балдар үчүн: бар артта калуу психикалык өнүктүрүү, татаалдашуу пайда түрүндө өнөкөт оорулар, сезгенүү процесстери.
Балага колду жууп, өздүк гигиенанын эрежелерин сактоо зарылдыгын өз убагында түшүндүрүү өтө маанилүү. Ошол эле учурда чоңдор дагы башка профилактикалык чараларды сактоого милдеттүү.
Гельминтоздордун алдын алуу
Тышкары жеке гигиена, бар бир катар факторлор таасир этүүчү жоюуга себебин пайда глистов:
- жашылча-жемиштерди ысык сууга жуу;
- үйдү таза кармоо, дайыма нымдуу тазалоо жүргүзүү;
- организмди бардык топтордун витаминдери менен камсыз кылган тең салмактуу тамактануу;
- үй жаныбарларынын абалын көзөмөлдөө, ветеринарга жыл сайын баруу;
- балык менен этти адекваттуу жылуулук менен иштетүү;
- үйдө жашаган курт-кумурскалар менен күрөшүү;
- мал жаюучу жерлерде жуунуп, эс алуудан баш тартууга.
Алдын алуу чараларын сактоо жана инфекция болгон учурда дарыгерге өз убагында кайрылуу кыйынчылыктан качууга жардам берет. Адистештирилген врач тарабынан белгиленген дары-дармектердин туура дозасы мите курттардан тез арылууга мүмкүндүк берет, ал эми элдик каражаттар жазылган дарылар менен бирге колдонсо болот.